به گزارش خط هشت از اردبیل،تاریخ معاصر آذربایجان، در کمتر از یک قرن دو نقش عمده در تحولات ایران ایفا نموده است؛ قیام مردم تبریز در دوره استبداد صغیر و شکست محمدعلی شاه و قیام 29 بهمن 56 علیه محمدرضا شاه که هر دو تأثیر شگرفی در روند تاریخ معاصر ایران به جا گذاشته است.
جرقه سلسله قیام های مردمی سال 1356، از قیام مردم دلاورمرد قم در نوزده دی زده شد. پس از آن، اربعین های شهیدان انقلاب پشت سر هم تاریخ ساز می شد. در روز 29 بهمن 1356 که با چهلم فاجعه قم در نوزده دی هم زمان بود، در بسیاری از شهرهای کشور، مجالس ختم و سوگواری برای یادبود شهیدان آن فاجعه برگزار شد.
در آن روز، سرگرد حق شناس، رئیس کلانتری بازار با حضور در محل، به مردم اعلام کرد متفرق شوند. در این میان، او با منع کردن خادم مسجد از باز کردن در مسجد برای حضور مردم، الفاظ زشتی درباره آن مکان مقدس بر زبان آورد. در این شرایط، جوانی از جوانان غیرتمند تبریز به نام محمد تجلا که از پاره کردن اعلامیه و سخنان توهین آمیز این مأمور به هیجان آمده بود، تکه آجری را از زین برداشت و به سوی او پرتاب می کرد. پس از آن، حق شناس با اسلحه کمری خود، محمد را به شهادت رساند. شهادتی که آغازگر قیامی شد که در نهضت انقلاب اسلامی، از آن با عنوان «حماسه 29 بهمن مردم تبریز» یاد می شود.
نابودی مراکز دولتی و مظاهر فساد
با آغاز قیام 29 بهمن تبریز، جوانان پرشور و انقلابی به سینماها و شراب فروشی ها حمله می کنند و همه مراکز فساد و فحشا را به آتش می کشند. بزرگ ترین تخریب در پاساژ پهلوی اتفاق افتاد که از مراکز فساد و فحشا بود و در آن، شراب فروشی ها، قمارخانه ها و رستوران های این محل به آتش کشیده شدند. همچنین مردم که از اقامت گاه عده ای از مزدوران امریکایی در خیابان دانش سرا اطلاع داشتند و می دانستند محل سکونت آنها، مرکز فساد و خوش گذرانی است، به این مرکز هجوم بردند و با این اقدام انقلابی، کینه و نفرت خویش را از نمایندگان امپریالیسم امریکایی در ایران نشان دادند.
ساعت 9 صبح روز بهمن 56، مردم جهت شرکت در مراسم اربعین در مقابل مسجد قزل لی تجمع کردند و منتظر شروع مراسم بودند، در این حال، حق شناس، رئیس کلانتری ناحیه شش تبریز دستور داد که در مسجد را ببندند، وقتی دوباره مراجعه کرده بود دیده بود همچنان مردم در حال رفت و آمدند. این بار با لحن اهانت آمیزی گفت؛ مگر من نگفته بودم درِ این طویله را ببندید! مردم که تاب تحمل اهانت به مسجد را نداشتند، حرکت او را بی‌جواب نگذاشتند. جوانی از بین مردم بلند شد و به جسارت رئیس کلانتری پاسخ داد. همهمه و سر و صدا در بین مردم بلند شد و مردم به حرکت در‌آمدند. در این هنگام، نیروهای شهربانی شروع به تیراندازی کردند، محمد تجلایی، اولین شهیدی که در آن روز به دست سرگرد حق شناس به شهادت رسید. به دنبال این جریانات، مردم به خروش آمده و جنازه شهید تجلایی را بالای دست گرفته و تظاهرات گسترده‌ای را آغاز کردند. حرکت مردم به سمت مرکز شهر آغاز شد و جوانان پرشور و انقلابی با آتش زدن سینماها و مشروب فروشی‌ها و مقر حزب رستاخیز و بانک صادرات (که در اختیار بهائی‌ها بوده) خشم خود را نسبت به رژیم بروز داده و با شعار «مرگ بر شاه» و «درود بر خمینی»[6]خط قرمزها را شکستند. تمام شهر دست به تظاهرات زد و نیروهای شهربانی تاب و توان هیچ گونه مقابله‌ای را نداشتند. مردم تا مدتی کنترل شهر را از دست مأموران رژیم خارج کردند. حوالی ظهر به دستور "آزموده"؛ استاندار آذربایجان، ارتش وارد عمل شد و با کامیون‌های پر از سرباز و تانک‌های خود صحنه‌ای خونین به وجود آورد و ده‌ها نفر را به شهادت رساند و صدها نفر را زخمی نمودند.
نخستین واکنش رژیم پهلوی پس از قیام 29 بهمن و برقراری حکومت نظامی، دستگیری افراد مظنون بود. با آغاز موج دستگیری ها، تنها پس از 48 ساعت از پایان روز بیست و نهم بهمن، 621 دانشجو دستگیر و روانه زندان شدند.
نوید پیروزی در پیام امام
امام خمینی رحمه الله که در نجف اشرف و در تبعید بود، در تاریخ هشتم اسفند 1356، در پیامی به مردم تبریز، به آنان نوید پیروزی نهایی داد. بخشی از متن پیام بدین شرح است: «سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان عزیز! درود بر مردان برومند و جوانان غیرتمند تبریز! درود بر مردانی که در مقابل دودمان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و با فریاد مرگ بر شاه، خط بطلان بر گزافه گویی های او کشیدند! زنده باشند مردم مجاهد عزیز تبریز که با نهضت عظیم خود، مشت محکم بر دهان یاوه گویانی زدند که با بوق های تبلیغاتی، انقلاب خونین استعمار را که ملت شریف ایران با آن صد در صد مخالف است، انقلاب سفید شاه و ملت می نامند و این نوکر اجانب و خودباخته مستعمرین را نجات دهنده ملت می شمارند. مردکی حافظ آزادی ملت است که در سرتاسر کشور، احدی را حق یک کلمه حق گویی و انتقاد نمی دهد و پلیس ننگینش بر سر این ملت مظلوم، سایه افکنده. شاهی عدالت گستر است که در هر چند گاهی با قتل عام، ملتی را به عزا می نشاند. من نمی دانم با چه زبانی به اهالی محترم تبریز و به مادران داغدیده و پدران مصیبت کشیده تسلیت بگویم. با چه بیانی این قتل عام های پی در پی را محکوم کنم. خاطره بسیار اسف انگیز قم هنوز ما را در رنج داشت که فاجعه بسیار ناگوار تبریز پیش آمد. من به شما اهالی معظم آذربایجان نوید می دهم؛ نوید پیروزی نهایی».
پیام امام در اربعین شهدای تبریز
حضرت امام خمینی رحمه الله به مناسبت چهلم شهدای تبریز، پیامی صادر کرد که در بخشی از آن آمده است: «کشتار بی رحمانه قم، ایران را به هیجان درآورد و تبریز عزیز را به قیام همگانی مردانه در قبال ظلم و بیدادگری کشاند و کشتار دسته جمعی تبریز ملت غیور ایران را چنان تکان داد که در آستانه انفجار است؛ انفجاری که دست اجانب را به خواست خدای متعال برای همیشه قطع کند. انفجاری که انتقام مظلومان را از شاه بگیرد و دودمان سیاه پهلوی را برای همیشه از تاریخ ایران محو کند و این ننگ را از صفحه آن بزداید».
منبع بسیج
