به گزارش خط هشت: باقرالعلوم لقب امام پنجم است. امام باقر (ع)، در سال ۵۷ هجری در شهر مدینه، دیده به جهان گشود. البته درباره روز ولادت ایشان بین تاریخ نویسان اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی آن را اول ماه رجب و برخی سوم ماه صفر می‌دانند. از مهمترین امتیازات امام باقر علیه السلام که زمان، زمینه آن را فراهم کرد، این است که حضرت بنیانگذار انقلاب فرهنگی و نهضت علمی شیعه و بلکه اسلام شمرده می‌شود.
شناسنامه
امام محمد باقر (ع) در روز جمعه یا دوشنبه یا سه شنبه اول ماه رجب یا سوم ماه صفر سال ۵۷ هجری یا به روایتی دیگر سال ۵۶ هجری، در مدینه به دنیا آمد و در روز دوشنبه هفتم ذی حجه یا ربیع الاول و یا ربیع الاخر سال ۱۱۴ هجری، در همان شهر بدرود حیات گفت. بنابراین، آن حضرت ۵۷ سال در این جهان زیست. از این مدت چهار سال با جدش امام حسین (ع) و پس از وی ۳۵ سال با پدرش زندگی کرد و ۱۸ سال بقیه عمرش را به تنهایی به سر برد.
مادر آن حضرت، فاطمه دختر حسن بن علی بود که با کنیه ام عبد الله و بنابر قول دیگر، ام‌الحسن خوانده شده است؛ بنابراین امام باقر (ع) از سلاله پدر و مادری هاشمی علوی و فاطمی به شمار می‌آید. بدین جهت او نخستین کسی است که از نسل امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به دنیا آمده است.
کنیه‌های امام پنجم (ع)
آن حضرت القاب بسیاری داشت که از آن میان لقب «باقر یا باقر العلم» از همه مشهورتر است. ضمن اینکه برای امام محمدباقر (ع) در کتب روایی، دو کنیه بر شمرده اند. نخست، ابوجعفر؛ به مناسب این که امام پنجم پدر امام جعفر صادق علیه السلام است. دوم، ابوجعفر الاوّل؛ به این دلیل که با کنیه امام جوادعلیه السلام اشتباه نشود؛ چرا که هر دو امامِ همام، مُکنّا به ابوجعفر هستند. البته امام نهم علیه السلام کنیه اش ابوجعفر الثّانی است.
القاب امام باقر (ع)
امام محمد باقر (ع) بیش از ۱۵ لقب دارد که عبارتند از: «الامین» به معنای امانت دارِ اسرارِ الهی، «الباقر» به معنی شکافنده، «باقرالعلم» (العلوم) به معنی شکافنده دانش (دانش ها)، «الشاکر» به معنی شُکر کننده، «الشاکر لله» به معنی شکرکننده خداوند، «الشبیه» به معنی اینکه به پیامبراکرم صلی الله علیه وآله وسلم شباهت داشته، «محمد بن علی الاوّل» برای اینکه با امام جوادعلیه السلام که آن حضرت نیز ملقّب به محمد بن علی است، اشتباه نشود.
این امام عزیز چندین لقب هم دارد که با امام ششم مشترک است که ازجمله آن‌ها می‌توان به «الهادی» به معنی هدایت کننده جامعه، «الباقری» به معنی شکافنده علوم، «الباقران»، «الصادقان»، «الصادقَیْن»، «الصادقون»، «السیّدان» و «احدهما» اشاره کرد. ضمن اینکه در برخی روایات که مشخص نبوده است روایت از امام پنجم و یا ششم است، از لقب احدهما استفاده می‌کرده‌اند.
وجه نام‌گذاری به باقر
امام محمدباقر (علیه‌السّلام) را از آن جهت باقر نامیده‌اند که گنج‌های پنهان معارف و حقایق احکام و حکمت و لطایف را ظاهر می‌ساخت. البته در این‌باره برخی گفته‌اند که باقر به معنای کسی است که بر اثر کثرت سجود، پیشانی‌اش گشاده شده باشد و عده‌ای گفته‌اند که به سبب کثرت علم‌شان، آن جناب را باقر گفته‌اند.
دوران زندگی و سیره سیاسی
در دوران امام باقر علیه السلام، حاکمان اموی به دلیل تعارضات داخلی از نهضت عظیم علمی آن حضرت غافل بودند، ولی این به معنای در امان بودن آن امام نیست؛ بلکه حجم وسیعی از روایات گویای اوضاع خشونت آمیز آن دوره، و ظلم و تجاوز حاکمان وقت نسبت به دین، مسلمانان و امام آنان است، به گونه‌ای که امام علیه السلام بار‌ها تقیه می‌کرد و سرانجام نیز بر سر تعارضات مبنایی با نظام خلافت ظالمانه، توسط هشام به شهادت رسید.
سیره علمی و فرهنگی
امام باقر (ع) در دوران امامت خویش، با وجود شرایط نامساعدی که بر عرصه فرهنگ اسلامی سایه افکنده بود، با تلاشی جدّی و گسترده نهضتی بزرگ را در زمینه علم و پیشرفت‌های آن طراحی کرد. تا جایی که این جنبش دامنه دار به بنیان گذاری و تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید که پویایی و عظمت آن در دوران امام صادق (ع)، به اوج خود رسید.
سیره اخلاقی
هر چند امام عائله زیاد و زندگی ساده‌ای داشت، ولی بین مردم به بخشندگی و کرامت مشهور بود. همواره به نیازمند و بی‌نیاز بخشش می‌کرد و این رفتار را مایه خرسندی خویش قرار داده بود. در بخشش‌ها، همیشه شأن و مرتبه افراد را در نظر می‌گرفت به اندازه‌ای که نه موجب اسراف و زیاده روی و نه سبب تحقیر و پایین آمدن شأن آنان شود.
شاگردان
امام پنجم شیعیان؛ شاگردان برجسته‌ای در زمینه‌های علوم اسلامی تربیت کردند که هر کدام وزنه علمی بزرگی به شمار می‌رفتند؛ برخی از ایشان عبارتند از: محمد بن مسلم، زرارة بن اعین، ابوبصیر، برید بن معاویه عجلی و هشام بن سالم. در واقع شاگردان مکتب امام باقر (ع) سرآمد فق‌ها و محدثان زمان بودند و در میدان رقابت علمی بر فق‌ها و قضات غیرشیعی برتری داشتند.
شهادت
سرانجام امام محمد باقر (ع) بعد از ۱۹ سال امامت در روز هفتم ذی الحجه سال ۱۱۴ هجری قمری به شهادت رسیدند که در قبرستان «بقیع» در کنار جد بزرگوار خود دفن شدند.
منبع: دفاع‌پرس
